Atatürk'ün Cumhurbaşkanlığı Dönemi

Atatürk cumhurbaşkanlığı döneminde neler yaptı? Bu dönemde hangi fabrikalar kuruldu ve hangi isyanlar çıktı? Atatürk cumhurbaşkanlığı döneminde yaşanan olaylar, işte hepsini sizler için bu yazımızda birleştirip "Atatürk'ün Cumhurbaşkanlığı Dönemi" başlığı ile paylaşıyoruz.

1 Mart 1923 yılının 11 Eylül günü Gazi Mustafa Kemal Atatürk Halk Partisini kurdu. Daha sonra Atatürk'ün aklında uzun süre olan cumhuriyet fikri 29 Ekim 1923 tarihinde ilan edildi. Yani Atatürk'ün "Efendiler yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz!" sözünden 1 gün sonra. Cumhuriyetin ilan edilmesi ile beraber Gazi Mustafa Kemal Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk cumhurbaşkanı seçildi.
Atatürk'ün 1. Cumhurbaşkanlığı Dönemi

Atatürk ve arkadaşları TBMM önünde

 1 Mart 1924 tarihinde Gazi Mustafa Kemal Büyük Millet Meclisini açtı ve 1.Dünya Savaşı'ndan sonra işe yaramaz ve dış güçler tarafından kullanılması mümkün olan halifelik makamı ve eğitim öğretimde birlik sağlanmasıyla ilgili konuşma yaptı. 2 gün sonra yani 3 Mart 1924 tarihinde Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul edildi. Bu kanuna göre medreseler kaldırıldı ve bütün eğitim kurumları Milli Eğitim Bakanlığı(MEB)na bağlandı. Aynı gün kabul edilen bir başka kanun ile halifelik makamı kaldırıldı ve Osmanlı hanedan üyeleri vatandaşlıktan çıkarıldı. "Tam bağımsızlık denildiği zaman, elbette siyasi, mali, iktisadi, adli, askeri, kültürel ve benzeri her hususta tam bağımsızlık ve tam serbestlik demektir. Bu saydıklarımın herhangi birinde bağımsızlıktan mahrumiyet, millet ve memleketin gerçek manasında bütün bağımsızlığından mahrumiyet demektir." sözü ile Gazi Mustafa Kemal'in tam bağımsızlık isteği kelimelerle sınırlı kalmamıştır. 26 Ağustos 1924 tarihinde Türkiye İş Bankası ülkenin sanayi ve ticarette kalkınması amacıyla Atatürk tarafından kurulmuştur. Yine 1924 yılında Ankara Fişek Fabrikası ve Gölcük Tersanesi kurulmuştur. Ülkesinin ve milletinin modern çağa ayak uydurmasını, modernleşmesini isteyen Atatürk 23 Ağustos 1925 tarihinde ilk defa Kastamonu'da şapka giymiştir.

Atatürk ve elinde şapkası

Bundan önce 1924 yılında Rauf Orbay, Kazım Karabekir ve Ali Fuat Cebesoy gibi Kurtuluş Savaşı'nı yöneten bir grup komutanın da bulunduğu CHP içindeki muhalifler istifa edip Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasını kurdular. Kurulan ilk muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ekonomide liberalizmi savundu. Ayrıca tek dereceli seçim sistemini de savunmuşlardı. 17 Şubat 1925 tarihinde Aşar Vergisi'ni kaldıran Atatürk'ün bu atılımı sayesinde köylü derin bir nefes aldı. Aşar Vergisi'nin kaldırılmasıyla üretimin artması amaçlandı. 19 Nisan 1925 tarihinde Osmanlı döneminde kurulmuş olan Feshane Yüklü Dokuma, Beykoz Deri ve Kundura ile Hereke İpekli ve Yünlü Dokuma Fabrikalarını devralarak Sanayi ve Maadin Bankası kuruldu. 5 Mayıs 1925 tarihinde ise tüm masrafları Atatürk tarafından karşılanan Atatürk Orman Çiftliği kurulmuştur. Daha sonra 1937 yılında Atatürk bu çiftliği Türk milletine armağan etmiştir. 5 Kasım 1925 tarihinde ise Türkiye Cumhuriyeti'nin hukukçu ihtiyacını karşılamak amacıyla Ankara Hukuk Fakültesi kurulmuştur. 25 Kasım 1925 tarihinde ise TBMM üyelerine ve memurlarına şapka giyme mecburiyeti getirilip Türk halkının buna ayrkırı bir davranıştan men edilen Şapka Kanunu yürürlüğe girdi. 30 Kasım 1925 tarihinde tekke, zaviye ve türbelerin kapatılması kabul edildi. Ayrıca Avrupa devletleriyle sosyal, ticari ve resmi ilişkileri kolaylaştırıp geliştirmek için 26 Aralık 1925 tarihinde Hicri ve Rumi takvimlerin yerine Miladi takvim kabul edildi. Sosyal yönden yapılan bu devrimler devam ederken fabrikalar kurulmaya devam ediyordu. 1925 yılında Atatürk'ün onayıyla silah, bomba ve cephane üreten Şakir Zümre Fabrikası ve Adana Mensucat (Dokuma) Fabrikası özel sektör ile kuruldu. Yine 1925 yılında Eskişehir Hava Tamirhanesi de kurulmuştu. Atatürk bu yenilikleri yaparken ülke içinde isyanlar vardı. 1924 yılında İngiltere kışkırtmasıyla Hakkari'de çıkan Nasturi Ayaklanması'ndan sonra başlayan Şeyh Sait Ayaklanması ile uğraştı. Cumhuriyet'i yıkmaya yönelik ilk isyan olan bu isyana İngiltere destek verdi. Çünkü Türkiye ile Musul arasına tampon devlet kurmak istiyorlardı. Şeyh Sait İsyanı bastırıldı. Ankara ve Diyarbakır'da İstiklal Mahkemeleri kuruldu. Şeyh Sait ile birlikte 46 kişi İstiklal Mahkemelerinde yargılanarak 29 Haziran günü idam edildi. İngiltere destekli bu isyan bitmiş oldu.

Şeyh Sait 

1926 yılında çıkarılan bir yasa ile petrol arama ve işletme hakkı devlete verildi. Yine 1926 yılında Alpullu Şeker Fabrikası, Uşak Şeker Fabrikası, Kayseri Uçak Fabrikası ve inşaat demiri üreten ilk haddehane kuruldu. Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri, Bakırköy Çimento Fabrikası da bu yılda faaliyete geçti. 14 Haziran 1924 tarihinde Gazi Mustafa Kemal'e İzmir'de suikast düzenlenmeye çalışıldı ancak başarılı olunmadı. Bu olaydan sonra Atatürk "Benim naçiz vücudum bir gün elbet toprak olacaktır, fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır." ünlü sözünü söylemiştir. 3 Ekim 1926 tarihinde sanata ve sanatçıya değer veren Atatürk'ün ilk heykeli İstanbul Sarayburnu'nda dikildi. Bundan önce modern Türk Devleti atılımları için 17 Şubat 1926 tarihinde İsviçre Medeni Kanunu tercüme edilip düzenlenerek kabul edilip 4 Ekim 1926 tarihinde yürülüğe girmiştir. Tek kadınla evlilik, resmi nikah, miras eşitliği bu medeni kanunla sağlanmıştır. 1 Mart 1926 tarihinde ise 1889 İtalyan Zanardelli Kanunu örnek alınarak Türk Ceza Kanunu yürürlüğe girdi. 1926 yılında Midilli yakınlarında Lotus adındaki Fransız gemisi Bozkurt adındaki Türk gemisini batırdı. 8 Türk vatandaşının hayatını kaybettiği bu olayda mevzu Lahey Adalet Divanına götürüldü. Türkiye'yi savunup davayı kazanan Mahmut Esat daha sonra Bozkurt soyadını aldı. Olayı bir de Mahmut Esat'ın sözlerinden okuyalım. "Bir gün Atatürk ve İnönü beni nezdlerine çağırdılar. Meseleyi bir daha izah etmemi emrettiler. Anlattım ve sözlerimi şöyle tamamladım: 'Paşam, Lahey Adalet Divanına gidelim kimin haklı olduğu ortaya çıksın. Ben hakkımızdan eminim. Müsaade ederseniz davamızı ben müdafaa edeyim. Kaybedersem memlekete bir daha dönmem. Fakat kazanacağız. Hem Adalet Divanı önüne gitmeden Fransızların dediğini yapacak olursak Fransız Devletinin tehditleri karşısında boyun eğmiş olacağız, bu da onlara diğer meselelerde aynı tehditleri öne sürdürmek cesaretini verecektir. Halbuki Lahey Adalet Divanına gidersek davayı kaybetsek dahi şeref ve haysiyetimiz zedelenmez. Zira milletlerarası bir mahkemenin hükmüne uymak şerefsizlik değil, bilakis büyük şereftir.' Bu sözler üzerine Atatürk bana şu cevabı verdi: 'Güle güle git kazanacaksın, kazanamasan da memleket seni bağrına basacaktır.' "

Mahmut Esat Bozkurt

 1 Temmuz 1927 tarihinde Gazi Mustafa Kemal Cumhurbaşkanı sıfatıyla ilk kez İstanbul'a geldi. 15-20 Ekim 1927 tarihleri arasında ise  CHP İkinci Kurultayı'nda tarihe geçen büyük nutkunu söyledi. 1 Kasım 1927 tarihinde ikinci kez Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığına seçildi.
Atatürk'ün 2. Cumhurbaşkanlığı Dönemi
Yeniden cumhurbaşkanı olan Atatürk 4 Kasım 1927 tarihinde ise Ankara Etnografya Müzesi önünde ve Yenişehir'de dikilen heykellerinin açılışını yaptı. 1927 yılında Kırıkkale Mühimmat Fabrikası, Bünyan Dokuma Fabrikası ve Eskişehir Kiremit Fabrikası, Bursa Dokumacılık Fabrikası kuruldu. Köy Öğretnen Okullarının kurulmasıyla kalmayıp İş Bankası ve Anadolu Ajansının %70'ine sahip olduğu Türk Telsiz Telefon Anonim Şirketi kuruldu. Yine aynı yıl Ankara-Kayseri, Samsun-Havza-Amasya tren hatları yapımına başlandı. Sonraki beş yılda Amasya-Zile, Ankara-Sivas, Kayseri-Sarkışla, Kütahya-Emirler, Fevzipaşa-Gölbaşı, Gölbaşı-Malatya, Ulukışla-Niğde, Zile-Sivas, Kütahya-Balıkesir tren hatları yapılmıştır. Yani Atatürk 4 yılda hiç durmadan her alanda Türkiye Cumhuriyeti'nin ilerlemesine büyük yarar sağlamıştır. Dış politikadaki en önemli sözlerinden biri olan "Yurtta sulh, cihanda sulh."  sözünün gereğini yapmaya çalışmıştır. 20 Mayıs 1928 tarihinde Afgan Kralı Amanullah Han tarafından Ankara'da ziyarete uğramıştır.

Amanullah Han ve Atatürk

9-10 Ağustos 1928 tarihinde Gazi Mustafa Kemal Sarayburnu'nda Türk harfleri hakkındaki nutkunu söyledi. Daha sonra 1 Kasım 1928 tarihinde TBMM tarafından yeni Türk harflerinin kabulüne ilişkin kanun kabul edildi. Gazi Mustafa Kemal aynı yılın 24 Kasım gününde Millet Mektepleri Başöğretmeni ilan edildi. O artık Türk ulusunun Başöğretmeni olmuştu. 27 Haziran 1928 tarihinde de Merkez Hıfzısıhha Müessesi koruyucu hekimliğin tahlil, kontrol, üretim ve araştırma görevlerini yürütmek amacıyla kuruldu. Yine 1928 yılında Kırıkkale Elektrik Santrali ve Çelil Fabrikası, Malatya Elektrik Santrali, Ankara Çimento Fabrikası, Gaziantep Mensucat Fabrikası kuruldu. Her alanda tam bağımsızlık fikrini savunan Atatürk Cumhurbaşkanlığı döneminde 1928'de yabancılardan Anadolu Demiryolu Şirketi satın alındı. Sürekli ilerleyen Atatürk dönemindeki Türkiye Cumhuriyeti 1929 yılında Ayancık Kereste Fabrikası, Trabzon Hidroelektrik Santrali, İstanbul Otomobil Montaj Fabrikası ve Ankara Havagazı Fabrikası kuruldu. Yine 1929'da Mersin-Adana, Anadolu-Bağdat, Mersin-Tarsus Demiryolları ve Haydarpaşa Limanı yabancılardan satın alındı. 1930 yılında ise Havan ve Mühimmat Üretim Tesisleri, Kayaş Kapsül Fabrikası ve Nuri Killigil Tabanca kuruldu. Ayrıca 1930'da kadınlara genel seçimlerde seçme ve seçilme hakkı verildi. Atatürk'ün her zaman hayali olan çok partili sistem Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ile işe yaramadı. Çünkü Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası laiklik ilkesini kötüye kullandığı gerekçesiyle kapatılmıştı. 12 Ağustos 1930 tarihinde Atatürk'ün isteği üzerine Serbest Cumhuriyet Fırkası liberal görüşüyle bilinen Ali Fethi Okyar tarafından kuruldu. Partinin amacı Türkiye Cumhuriyeti'ni çok partili sisteme getirmenin yanı sıra 1929'da meydana gelen dünya ekonomik bunalımının Türkiye'yi olumsuz etkilemesidir. Atatürk bu bunalımın yeni bir parti kurularak çözüleceğine inanıyordu. Serbest Cumhuriyet Fırkası, Atatürk ilkelerini, liberalizmi ve tek dereceli seçim sistemini savunuyordu. İlerleyen günlerde eski sistemi savunanların Serbest Cumhuriyet Fırkasında toplanmaları Ali Fethi Okyar'ı kuşkulandırdı ve Ali Fethi Okyar 17 Kasım 1930 tarihinde partisini kapattı.

Ali Fethi Okyar ve Atatürk

Serbest Cumhuriyet Fırkasının kapatılmasından yaklaşık bir ay sonra 23 Aralık 1930 tarihinde Cumhuriyet rejimini yıkmaya yönelik ikinci isyan çıktı. Mustafa Fehmi Kubilay ve yardımına koşan bekçiler Hasan ve Şevki şeriatçı bir grup tarafından öldürüldü. 23 Aralık günü bir grup şeriatçı camiden aldıkları yeşiş sancağı ilçe meydanına dikerek elindeki silahlarla adam toplamaya çalıştılar. Halkın katılmasıyla bu grup büyüdü ve Derviş Mehmet kendini Mehdi ilan etti. Arkalarında halife ordusu olduğunu ve öğle saatlerine kadar şeriat bayrağı altında toplanmayanların kılıçtan geçirileceğini söyledi. Bunun üzerine alay komutanı, Kubilay'ı bir manga askerle birlikte olay yerine gönderdi. Kubilay eylemcileri ikna etmeye çalışırken vuruldu ve cami avlusuna sığındı ancak Derviş Mehmet bıçağını çıkararak Kubilay'ın başını bedeninden ayırdı. Daha sonra Şehit Kubilay'ın başını bayrağın sopasına iple bağladılar. Olay yerine gelen Bekçi Hasan ve Bekçi Şevki'yi de öldürdüler. Daha sonra takviye birliklerin gelmesiyle isyan bastırıldı. 31 Aralık güni sıkıyönetim ilan edilip Divanı Harp kuruldu. 37 kişi idam edildi. 27 kişi beraat, 41 kişi ise hapis cezası aldı.

Şehit Kubilay

15 Nisan 1931 tarihinde Atatürk tarafından Türk Tarih Kurumu kuruldu. 4 Mayıs 1931 tarihinde ise Gazi Mustafa Kemal üçüncü kez Cumhurbaşkanlığına seçildi.
Atatürk'ün 3. Cumhurbaşkanlığı Dönemi
12 Haziran 1932 tarihinde Irak Kralı Emir Faysal Ankara'da Gazi Mustafa Kemal'i ziyaret etti. 12 Temmuz 1932 tarihinde ise Türk diline büyük önem veren ve dilimizin yabancı kelimelerden arınmasını isteyen Atatürk, Türk Dil Kurumunu kurdu. 18 Temmuz 1932 tarihinde Diyanet işleri ezanın artık Türkçe okunması yönünde bir karar verdi. 1 Şubat 1933 tarihinde ise Bursa Ulu Cami'de imam olmayınca durumu fırsat bilen Topal Halil camiye çıkıp Arapça ezan okumuştur. Halk ezanın her yerde Arapça okunurken neden Bursa'da Türkçe okunduğunu söyleyip isyana başlamıştır. Vali, halka ezanın tüm Türkiye'de Türkçe okunduğunu anlatmasına rağmen halkı bu duruma ikna edememiştir. Bu olay tarihe "Bursa Olayı" diye geçip Atatürk bu konu hakkında " Bu bir din meselesi değil dil meselesidir." demiştir. Ezanın Türkçe okutulması 1950 senesinde Adnan Menderes liderliğindeki Demokrat Parti iktidarına kadar devam etmiştir.

Okunan ilk Türkçe ezan ile ilgi gazete haberi

 20 Nisan 1933 tarihinde ise Atatürk döneminde yaşanan bir başka üzücü hadise yaşanmıştır. Bulgaristan'da bulunan Razgard şehrindeki Türk mezarlığı bir grup Bulgar tarafından yerle bir edildi. Bulgaristan'ın amacı Türk varlığının simgelerini ortadan kaldırmaktı. Bölgedeki Türkler bu olayı Bulgar mezarlarına çelenk bırakarak protesto etmişlerdir. Bu olay ise tarihimize Razgard Olayı adıyla geçmiştir. 22 Şubat 1933 tarihinde Fransız demir yolu işletmesi olan Vagon-Li'de çalışan Naci Bey'in telefonda Türkçe konuşmasından dolayı Belçikalı müdür Jannoni memur Naci Bey'e 25 kuruş para cezası ve 15 gün işten uzaklaştırma cezası verilmiştir. Dönemin gazetelerinde 25 Şubat 1933 tarihinde bu olay yayınlanınca Peyami Safa, Cahit Arf ve Milli Türk Talebe Birliği öğrencileri şirketin Beyoğlu bürosunu tahrip edip duvardaki Mustafa Kemal resmini Halekvine teslim etmişlerdir. " Vatandaş Türkçe Konuş! " kampanyası başlatılıp Vagon-Li şirketi daha sonra devletleştieilmiştir. Bu olay Vagon-Li olayı olarak anılmaya başlanmıştır.

Vagon-Li

Yurtta bu olaylar yaşanmasına rağmen 4 Ekim 1933 tarihinde Yugoslavya Kralı Aleksandre, Gazi Mustafa Kemal'i İstanbul'da ziyaret etti. 29 Ekim 1933 tarihinde büyük emekler verilerek kurulan Türkiye Cumhuriyeti nihayet 10.yılına ulaşmış ve bu 10 yılda birçok olay yaşamıştır. Bu sebeple Gazi Mustafa Kemal bir konuşma yapıp ülkenin kuruluş temelini ve gelecek vizyonunu yalın bir dille anlatmıştır. Yine 1933 yılında çalışmalara ara verilmemiş sanayi kuruluşlarına kredi verilip tüm bankacılık işlerinin yapılması için Sümerbank kurulmuştur. 20 Mayıs 1933'de de Devlet Hava Yolları, Petrol Arama ve İşletme İdaresi ile Altın Arama ve İşletme İdaresi kurulmuştur. 16 Haziran 1934 tarihinde İran Şehinşahı Rıza Pehlevi Atatürk'ü Ankara'da ziyaret etti.

İran Şehinşahı Rıza Pehlevi ve Atatürk

Bundan 5 gün sonra 21 Haziran 1934 tarihinde Soyadı Kanunu çıkarıldı ve her Türk kendi adı olmamak üzere ailesinin ortak kullanabileceği Türkçe olan, ahlak dışı ve gülünç olmayan soyadına sahip olacaktı. 24 Kasım 1934 tarihinde ise Gazi Mustafa Kemal'e "Atatürk" soyadı TBMM tarafından verildi. 2 gün sonra 26 Kasım 1934 tarihinde Ağa, Hacı, Molla, Beyefendi, Hanımefendi, Hazretleri vb. lakap ve ünvanlar kaldırıldı. Yine 1934 yılında kadınlara genel seçimlerde seçme ve seçilme hakkı tanınmıştır. Ayrıca Eskişehir Şeker Fabrikası, Turhal Şeker Fabrikası, Konya Ereğli Bez Fabrikası, Bakırköy Bez Fabrikası, Bursa Süt Fabrikası, İzmit Paşabahçe Şişe Cam Fabrikası, Zonguldak Antrasit Fabrikası, Zonguldak Kömür Yıkama Fabrikası, Keçiborlu Kükürt Fabrikası, Ankara, Konya, Eskişehir, Sivas buğday siloları ve Kayseri Bez Fabrikası kurulmuştur. 1 Mart 1935 tarihinde ise Ulu Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk dördüncü kez Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı seçildi.

Atatürk'ün 4. Cumhurbaşkanlığı Dönemi
2 Haziran 1935 tarihinde devletin maden ve enerji ihtiyacını karşılaması için Etibank kuruldu. Yine 1935'de Maden Tetkik Arama Enstitüsü, Nazilli Basma Fabrikası, Bursa Merinos Fabrikası, Gemlik Suni İpek Fabrikası kuruldu. İstanbul Rıhtım Şirketi ise yabancılardan satın alındı. 4 Eylül 1936 tarihinde İngiltere Kralı Edward VIII. Atatürk'ü İstanbul'da ziyaret etti. Bu ziyaretle tarihe başka bir şey daha geçti. Atatürk, kralın gelmesinden dolayı akşam bir yemek ayarlamıştı. Sofraya oturduklarında Türk garsonlardan biri heyecanlanıp elindeki tabağı yere döktü. Bunun üzerine Atatürk tarihe geçen " Bu millete her şeyi öğrettim fakat uşaklığı öğretemedim. " demiştir.

İngiltere Kralı VIII. Edward ve Atatürk

 Türkiye Cumhuriyeti 1936 yılında madenlerin millileştirilmesi politikasına gitmiştir. 1936'da Zonguldak Taş Kömürü Fabrikası, Nuri Demirağ Uçak Fabrikası, Bitlis Sigara Fabrikası, Ankara Çubuk Barajı, Malatya İplik Fabrikası, Elazığ Şark Kromları İşletmesi kurulurken İzmir Havagazı Şirketi ve İstanbul Telefon Şirketi yabancılardan satın alınmıştır. 1937 yılında ise Karabük Demir Çelik Fabrikası, Malatya Bez Fabrikası, İzmir Kağıt ve Karton Fabrikası ve son olarak Urfa Ceylanpınar Devlet Üretme Çiftliği kurulurken Kozlu Kömür İşletmeleri ve Trakya-İstanbul Demir yolları yabancılardan satın alındı. Diyarbakır-Cizre demir yolu ise bu yılda yapıldı. 11 Haziran 1937 tarihinde Gazi Mustafa Kemal Atatürk çiftliklerini devlete ve gayrimenkullerini Ankara Belediyesine bağışlamıştır. 20 Mart 1937 tarihinde ise Dersim İsyanı çıkmıştır. Türk Ordusu ile Dersim aşiretleri arasında çıkan çatışmada Türk Ordusu 110 kayıp verirlen isyan tarafından 13.160 kayıp olmuştur. Atatürk'ün manevi kızı dünyanın ilk kadın savaş pilotu Sabiha Gökçen Dersim'i havadan bombaladı. Kara harekatına "Tunceli" adı verilen bu olayda 1939 yılında Seyit Rıza ile birlikte 6 kişi idam edilerek Türk Ordusu Dersim'de hakimiyet kurdu.

Atatürk ve Seyit Rıza

30 Mart 1938 tarihinde Atatürk'ün hastalığı Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliğince ilk kez resmi tebliğ olarak yayınlandı. Bu duruma rağmen yabancı liderlerin ziyareti durmadı ve Romanya Kralı Karol II, Atatürk'ü İstanbul'da ziyaret etti. 5 Eylül 1938 tarihinde Atatürk vasiyetnamesini yazmıştır. Atatürk'ün vefat ettiği 1938 yılında Divriği Demir Ocakları ve Sivas Çimento Fabrikası kuruldu. 10 Kasım 1938 tarihinde saat 9'u 5 geçe saatler durdu. Ulu Önder Atatürk, arkasında temelleri atılmış, çağdaş ve ilerici bir ülke bırakarak hayata veda etti.